Okres Wędrówek Ludów
w dorzeczu Odry i Wisły

Jesteś tutaj: Strona główna / Thesaurus / Osoby / Godłowski Kazimierz

Godłowski Kazimierz

Kazimierz Godłowski, archeolog (fot. 1-3), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwybitniejszych badaczy dziejów środkowo- i północnoeuropejskiego Barbaricum w okresie rzymskim i w →OWL .

Urodził się 9 grudnia 1934 roku w Krakowie, zmarł 9 lipca 1995 roku w Krakowie. Pochodził z rodziny lekarskiej. Jego ojciec – Włodzimierz – neurolog i psychiatra został zamordowany w Katyniu; matka – Zofia – była laryngologiem.

Profesor Kazimierz Godłowski całe swe życie zawodowe związał z Uniwersytetem Jagiellońskim. W roku 1951 rozpoczął studia w tej uczelni, na kierunku zwanym wówczas Historią Kultury Materialnej. Jego nauczycielem był prof. Rudolf Jamka, ówczesny kierownik Katedry Archeologii UJ. W roku 1955 Kazimierz Godłowski obronił pracę magisterską poświęconą rekonstrukcji stosunków społecznych na ziemiach polskich w okresach późnolateńskim i rzymskim w oparciu o wyniki analizy materiałów sepulkralnych (por. bibliografia). Stopień doktora nauk humanistycznych uzyskał w roku 1964 na podstawie rozprawy dotyczącej dziejów osadnictwa ludności →kultury przeworskiej  na Górnym Śląsku (por. bibliografia). Począwszy od roku 1956 aż po lata osiemdziesiąte XX wieku z wielkim zaangażowaniem prowadził badania wykopaliskowe na stanowiskach kultury przeworskiej położonych w dorzeczu Liswarty, na cmentarzyskach w Opatowie, Rybnie, Walenczowie i Żabieńcu oraz na osadzie w Wąsoszu Górnym. Szczególne znaczenie dla kierunku rozwoju jego dalszych studiów miały rezultaty wykopalisk na rozległej i długotrwale użytkowanej nekropoli w Opatowie, charakteryzującej się istnieniem wyraźnie czytelnej stratygrafii horyzontalnej. Stały się one jedną z podstaw podjętych przez niego badań nad chronologią młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz wczesnej fazy okresu wędrówek ludów na terenie środkowej Europy (fot. 4). Badania te, oparte w znacznej mierze na niepublikowanych wcześniej źródłach, objęły obszary zasięgu kultur →przeworskiej, →wielbarskiej  i luboszyckiej, krąg nadłabski i →zachodniobałtyjski , a także południową strefę →Barbaricum, tj. tereny Czech, Moraw i Słowacji. Owocem tych prac jest nowatorska rozprawa opublikowana w Krakowie w roku 1970, zatytułowana „The Chronology of the Late Roman and Early Migration Period in Central Europe” (fot. 5), mająca do dnia dzisiejszego fundamentalne znaczenie dla studiów nad wymienionymi w jej tytule okresami. Rozprawa ta stała się podstawą jego habilitacji w Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskanej w roku 1969. Tytuł profesora nadzwyczajnego otrzymał w roku 1977, zaś profesora zwyczajnego w roku 1983. Profesor Kazimierz Godłowski opublikował około 200 prac, w których wypowiadał się na temat wszystkich węzłowych problemów młodszego okresu przedrzymskiego, okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów na terenie środkowo- i północnoeuropejskiego Barbaricum (por. bibliografia). Szczególne miejsce wśród jego zainteresowań i dokonań badawczych, począwszy od wspomnianej rozprawy habilitacyjnej, zajmowała jednak problematyka młodszego i późnego okresu rzymskiego oraz okresu wędrówek ludów. Wspomniane zainteresowania doprowadziły go do podjęcia studiów nad zagadnieniem prakolebki →Słowian  (fot. 6), mającym kluczowe znaczenie dla dziejów ziem leżących w dorzeczu Odry i Wisły u schyłku starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza. Inspirację do badań nad tym problemem stanowiły zapewne poglądy prof. Kazimierza Moszyńskiego, wybitnego etnografa, którego wykładów prof. Kazimierz Godłowski słuchał podczas swych studiów w Uniwersytecie Jagiellońskim, odnoszące się do allochtonicznej, względem ziem polskich, koncepcji pochodzenia →Słowian . W swej pracy zatytułowanej „Z badań nad zagadnieniem  rozprzestrzenienia Słowian w V-VII w. n.e.”, opublikowanej w r. 1979, a następnie w wielu innych pracach prof. Kazimierz Godłowski wykazał brak istnienia ciągłości osadniczej i kulturowej na terenie dorzeczy Odry i Wisły pomiędzy pierwszymi wiekami po Chr. a okresem, w którym osadnictwo Słowian na ziemiach polskich jest już bezspornie poświadczone przez źródła pisane. Wyniki drobiazgowej analizy źródeł archeologicznych pozwoliły mu także zlokalizować kolebkę Słowian na obszarach dorzecza Dniepru, na których począwszy od młodszego okresu rzymskiego rozwijała się → kultura Kijowska. W swych przełomowych studiach nad etnogenezą ludów słowiańskich uwzględniał także rezultaty analizy źródeł pisanych oraz dane z zakresu językoznawstwa, a także wyniki badań przyrodniczych, w tym →palinologicznych . Należy podkreślić, że głoszenie powyższych poglądów w środowisku naukowym zdominowanym przez zwolenników tzw. neoautochtonicznej koncepcji pochodzenia →Słowian , upatrującej ich kolebki na ziemiach polskich, która to koncepcja odgrywała w okresie powojennym istotną rolę w propagandzie ówczesnego państwa (PRL), wymagało od Profesora odwagi i bezkompromisowości. Jego zainteresowania wczesną fazą →OWL   znalazły także wyraz w innych jeszcze publikacjach, wśród których wymienić należy między innymi studium poświęcone sytuacji kulturowej we wspomnianym odcinku chronologicznym na Pomorzu (1979; 1980; 1981 – por. bibliografia) oraz na terenie Polski północno-wschodniej (1974). W roku 1982 prof. Kazimierz Godłowski z wielkim zaangażowaniem podjął badania wykopaliskowe na wielowarstwowej i wielokulturowej osadzie w →Jakuszowicach (stanowisko 2)  w zachodniej Małopolsce, które prowadził niemal do ostatnich miesięcy życia. Najliczniejsze i najbardziej interesujące materiały zabytkowe pochodzące z tego stanowiska, w tym między innymi liczne rzymskie importy i ślady różnorodnej wytwórczości, wiązać należy z rozwojem osadnictwa ludności →kultury przeworskiej  w młodszym i późnym okresie rzymskim oraz we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów. Osada w Jakuszowicach zlokalizowana jest w bliskim sąsiedztwie miejsca przypadkowego odkrycia (w roku 1911) „książęcego” grobu z pierwszej połowy V w. po Chr., zawierającego elementy wyposażenia wskazujące na bezpośrednie powiązania złożonego w nim zmarłego ze środowiskiem koczowniczych →Hunów , a najmłodsza faza jej istnienia była współczesna temu pochówkowi. Prof. Kazimierz Godłowski zdołał opublikować część rezultatów swych badań na wspomnianym stanowisku, przeprowadził także ponowną analizę inwentarza grobu „książęcego”, co pozwoliło sprecyzować jego pozycję chronologiczną (por. bibliografia).

Prof. Kazimierz Godłowski brał ponadto aktywny udział w życiu macierzystej Uczelni, a także polskiego i międzynarodowego środowiska naukowego. W latach 1972-1975 pełnił funkcję prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego UJ, w latach 1976-1990 był dyrektorem Instytutu Archeologii UJ. Był także, między innymi, członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Niemieckiego Instytutu Archeologicznego i Bawarskiej Akademii Nauk. Wykładał na zagranicznych uniwersytetach, między innymi w Wiedniu. Więzy współpracy i przyjaźni łączyły go z innym wybitnym badaczem okresu rzymskiego i wędrówek ludów →prof. Joachimem Wernerem. Angażował się również w działania o charakterze społeczno-politycznym, między innymi włączył się w działalność „Solidarności” na UJ, był też jednym z założycieli Instytutu Katyńskiego.

Judyta Rodzińska-Nowak

Wybór publikacji Kazimierza Godłowskiego

  1. Studia nad stosunkami społecznymi w okresach późnolateńskim i rzymskim w dorzeczu Odry i Wisły. Próba interpretacji cmentarzysk, Biblioteka Archeologiczna 13, Warszawa-Wrocław 1960.
  2. Wymiana handlowa ludności kultury przeworskiej na Górnym Śląsku z imperium rzymskim, Archeologia 16, 1965, s. 28-62.
  3. Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Kraków 1969.
  4. The Chronology of the Late Roman and Early Migration periods in Central Europe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 217, Prace Archeologiczne 11, Kraków 1970.
  5. Materiały do poznania kultury przeworskiej z obszaru Górnego Śląska, część I, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 2, 1973, s. 255-382.
  6. Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki 12, 1974, s. 8-110.
  7. Zagadnienie ciągłości kulturowej i kontynuacji osadniczej na ziemiach polskich w młodszym okresie przedrzymskim, okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów, Archeologia Polski 21/2, 1976, s. 378-401.
  8. Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku, część II, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 4, 1977, s. 7-237.
  9. Okres lateński w Europie, Kraków, 1977.
  10. Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V-VII w. n. e., Kraków 1979.
  11. Die Völkerwanderungszeit in Pommern, Archaeologia Baltica 4, 1979, s. 3-83.
  12. Przemiany zasiedlenia na Wyżynie Głubczyckiej i w dorzeczu Liswarty w okresie lateńskim, rzymskim i początkach wczesnego średniowiecza, Archeologia Polski 25/1, 1980, s. 131-166.
  13. Zur Frage der völkerwanderungszeitlichen Besiedlung in Pommern, Studien zur Sachsenforschung 2, Hildesheim 1980, s. 63-106.
  14. Kultura przeworska, [w:] J. Wielowiejski (red.), Późny okres lateński i okres rzymski, Prahistoria Ziem Polskich V, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1981, s. 57-135.
  15. Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua 10, 1981. s. 65-129.
  16. Północni Barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle archeologii, [w:] J. Wielowiejski (red.), Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, Scripta Archaeologica 2, Warszawa 1981, s. 48-80.
  17. Człowiek i środowisko w okresie lateńskim, rzymskim i wędrówek ludów, [w:] J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski (red.), Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa 1983, s. 286-308.
  18. Przemiany osadnicze i kulturowe w południowej i środkowej Polsce młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, Prace Komisji Archeologicznej Polskiej Akademii Nauk – Oddział w Krakowie nr 23, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk –Łodź 1985.
  19. Der römische Handel in die Germania libera aufgrund der archäologischen Quellen, [w:] Untersuchungen zu Handel und Verkehr der vor- und frühgeschichtlichen Zeit in Mittel – und Nordeuropa. Teil I, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen, Philologisch-Historische Klasse Dritte Folge Nr. 143, Göttingen 1985, s. 337-366.
  20. Jakuszowice, eine Siedlung der Bandkeramik, älteren Bronzezeit, jüngeren vorrömischen Eisenzeit, römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit in Südpolen, Die Kunde, N.F. 37 1985, s. 103-132.
  21. Jakuszowice, Woiwodschaft Kielce, Gemeinde Kazimierza Wielka (Siedlung der Bandkeramik, Trzciniec-Kultur, Przeworsk-Kultur und des Mittelalters), Recherches Archéologiques de 1984, Kraków 1985, s. 23-34.
  22. Problemy chronologii okresu rzymskiego, [w:] Scripta Archaeologica (Materiały z sesji naukowej poświęconej pamięci prof. dr hab. Rudolfa Jamki), Warszawa-Kraków 1988, s. 27-49.
  23. Jakuszowice – a multi-period settlement in southern Poland, Antiquity 65, nr 248, Cambridge 1991, s. 662-675.
  24. Die Chronologie der jüngeren und späten Kaiserzeit in den Gebieten südlich der Sudeten und Karpaten, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter, Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 1990, Kraków 1992, s. 23-54.
  25. Zmiany w uzbrojeniu ludności kultury przeworskiej w okresie wpływów rzymskich, [w:] Arma et Ollae, Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Nadolskiemu w 70 rocznicę urodzin i 45 rocznicę pracy naukowej, Łódź 1992, s. 71-88.
  26. Die Barbaren nördlich der Westkarpaten und das Karpatenbecken – Einwanderungen, politische und militärische Kontakte, Specimina Nova, Miskolc 1994, s. 65-89.
  27. Okres lateński i rzymski, [w:] Natura i kultura w krajobrazie Jury. Pradzieje i średniowiecze, Kraków 1995, s. 113-136.
  28. Die ältere Kaiserzeit in der Umgebung von Kraków [w:] J. Tejral, K. Pieta, J. Rajtár (red.), Kelten, Germanen, Römer im Mitteldonaugebiet vom Ausklang der Latène-Zivilisation bis zum 2. Jahrhundert, Brno-Nitra 1995, s. 83-102.
  29. Das "Fürstengrab" des 5. Jhs. und der "Fürstensitz" in Jakuszowice in Südpolen, [w:] F. Vallet, M. Kazanski (red.), La noblesse romaine et les chefs barbares du IIIe au VIIe siécle, Mémoires A.F.A.M. 9, Condé-sur-Noireau 1995, s. 155-180.
  30. Rzadki import rzymski z IV w. z Jakuszowic [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.) Nvnc de Svebis dicendvm est, Studia dedykowane profesorowi Jerzemu Kolendo w 60-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowej, Warszawa 1995, s. 129-135.
  31. Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism pod redakcją Michała Parczewskiego, Kraków 2000.