Palinologia

Palinologia, gałąź botaniki, →paleobotaniki   i geologii. Nazwa p. pochodzi od greckich słów: palynejn – rozpraszać, rozsiewać. Po raz pierwszy tego określenia użyli dwaj angielscy uczeni H.A. Hyde i D.A. Williams w 1944 roku. Przedmiotem badań p. są ziarna pyłku i zarodniki badane poza rośliną, która je wytworzyła. W ostatnich latach rośnie liczba różnych innych mikrofosyliów, które stają się przedmiotem zainteresowania tej dziedziny. Podstawą badań p. jest możliwość klasyfikacji morfologicznej ziaren pyłku i zarodników, których różnorodne kształty i bogato urzeźbiona powierzchnia, umożliwiają identyfikację taksonomiczną, a także obecność w ścianie pyłkowej niezwykle trwałych związków (sporopollenin), które pozwalają na przetrwanie ziaren pyłku w pokładach geologicznych przez setki, tysiące a nawet miliony lat.

P.  jest nauką interdyscyplinarną, współpracującą z wieloma dziedzinami wiedzy. W botanice pozwala na rekonstrukcję historii zbiorowisk roślinnych, oraz dostarcza argumentów dla taksonomii roślin i przesłanek umożliwiających śledzić procesy ewolucyjne. W geologii służy do określania wieku utworów od prekambru do czwartorzędu. W medycynie jest pomocna w diagnozowaniu i leczeniu chorób alergicznych wywołanych pyłkiem roślinnym oraz zarodnikami grzybów. P. ma zastosowanie również w naukach rolniczych, kryminalistyce a nawet w przemyśle naftowym.

Jednym z największych osiągnięć p. jest rozwój analizy pyłkowej. Metoda ta rozwinęła się w samodzielną dziedzinę wiedzy, której nadrzędnym celem jest rekonstrukcja historii roślinności. Wyniki tego kierunku badań są też wykorzystywane do rekonstrukcji zmian klimatu w przeszłości. W ostatnim okresie, dzięki gromadzeniu danych dotyczących współczesnego opadu pyłku i włączeniu modelowania matematycznego, analiza pyłkowa zdobywa nowe narzędzia do coraz bardziej precyzyjnych rekonstrukcji przestrzennych.

Analiza pyłkowa jest częstym elementem badań nad historią osadnictwa. Umożliwia ona m. in. ocenę stanu środowiska w momencie rozwoju osadnictwa, a następnie skutków działalności człowieka na zasiedlonym terenie oraz dostarcza przesłanek dotyczących charakteru gospodarki. W niektórych sytuacjach, analiza pyłkowa umożliwia też datowanie warstw kulturowych lub śladów osadniczych. Odrębną specyfiką odznaczają się badania p. bezpośrednio na stanowiskach archeologicznych, gdzie analizuje się materiały pochodzenia antropogenicznego lub też uformowane w warunkach bezpośredniego oddziaływania osadnictwa. W tego typu badaniach analizie pyłkowej poddaje się próbki pobrane z warstw kulturowych, studni, latryn, miejsc pochówku. Badaniom p. można poddawać również koprolity zwierząt, zwłaszcza roślinożernych, a także resztki pokarmowe zachowane w naczyniach znajdowanych na stanowiskach archeologicznych.

ML, JŚM, AP, MZ

Literatura: B. E. Berglund, M. Ralska-Jasiewiczowa, Pollen analysis and pollen diagrams, [w:] B. E. Berglund (red.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology, 1986, s. 455-484; K. Faergi, J. Iversen, Textbook of Pollen Analysis, Chichester, New York, Brisbane, Toronto, Singapore 1989; P.D. Moore, J. A. Weeb, M.E. Collinson, Pollen analysis, Oxford 1991; Dybowa-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, Kraków 2003; M. Latałowa, Badania palinologiczne na stanowiskach archeologicznych, [w:] S. Dybowa-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, Kraków 2003, s. 308-312; H.-J. Beug, Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzende Gebiete, München 2004; Latałowa M. Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych, [w:] M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (red.), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce, Środowisko-Człowiek-Cywilizacja, t. I, Poznań 2007, s. 171-187.

• pełna rozdzielczość

  Ziarna pyłku widziane w mikroskopie świetlnym przy powiększeniu 400x. Fot. A. Pędziszewska i M. Zimny