Olsztyńska grupa

Grupa olsztyńska (w lit. przed 1945 r. masurgermanische Kultur), rozwijała się na Mazurach od przełomu wczesnego i późnego →OWL  (przełom faz D i E) po wiek VII lub nawet początki VIII w. Ze względu na wyjątkową w tej części Europy koncentrację interregionalnych elementów kultury germańskiej (zwłaszcza →fibul płytowych - fot. 1.) genezy tej grupy doszukiwano się w migracjach różnych plemion →germańskich   na Mazury lub powrotu na Mazury potomków bałtyjskich Galindów, którzy wywędrowali na południe z Gotami. Obecne badania wskazują, że udział miejscowego, bałtyjskiego środowiska w powstaniu i rozwoju g.o. był decydujący. Obrządek pogrzebowy (ciałopalny, szczątki składane w popielnicach - fot. 2. lub bezpośrednio w jamie, groby końskie - fot. 3) oraz elementy kultury materialnej (zapinki, elementy pasa - fot. 4, ceramika) mają charakter lokalny. Ludność g.o. kontynuowała użytkowanie wielu cmentarzysk wcześniejszej kultury bogaczewskiej (fazy A₃/B₁–D); zakładane były również nowe nekropole, m.in. w zachodniej części Mazur, niezasiedlonej po wycofaniu się ludności →kultury wielbarskiej. Ogromne znaczenie w rozwoju g.o. miały dalekosiężne kontakty – z terenami naddunajskimi, nadczarnomorskimi, Skandynawią, Europą zachodnią. Obok licznych importów z tych terenów, dużą grupę znalezisk z Mazur stanowią naśladownictwa obcych wzorów z wymienionych obszarów (zwłaszcza →fibule płytowe, także elementy pasa). Wpływy germańskie widoczne są również w sferze sacrum – brak broni w grobach (wpływ →Gotów ), niektóre formy popielnic (okienkowe, wpływ Sasów). Kwestia schyłku g.o. i pojawienie się wczesnośredniowiecznej kultury pruskiej na Mazurach pozostaje otwarta.

AB-W

Literatura: W. Nowakowski, Die Olsztyn-Gruppe (masurgermanische Kultur) in der Völkerwanderungszeit. Das Problem ihrer chronologischen und territorialen Grenzen, [w:] M. Mączyńska, T. Grabarczyk (red.), Die spätrömische Kaiserzeit und die frühe Völkerwanderungszeit in Mittel- und Osteuropa, Łódź 2000, s. 168-180; J. Kowalski, Chronologia grupy elbląskiej i olsztyńskiej kręgu zachodniobałtyjskiego (V–VII w.). Zarys problematyki, Barbaricum 6, Warszawa 2000, s. 203-266; A. Bitner-Wróblewska, Die Periodisierung der Gräberfelder von Tumiany (Daumen) und Kielary (Kellaren). Ein Beitrag zur Diskussion über den Ursprung der Olsztyn-Gruppe, [w:] A. Bitner-Wróblewska, C. von Carnap-Bornheim, J. Ciglis, V. Hilberg, W. Nowakowski (red.), F. Jakobson, Die Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren im Kreise Allenstein, Ostpr. Daumen und Kellaren – Tumiany i Kielary, 1, Schriften des Archäologischen Landesmuseums 9, Neumünster 2009, s. 397-414; V. Hilberg, Masurische Bügelfibeln. Studien zu den Fernbeziehungen der völkerwanderungszeitlichen Brandgräberfelder von Daumen und Kellaren. Daumen und Kellaren – Tumiany i Kielary 2, Schriften des Archäologischen Landesmuseums 9. Neumünster 2009.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Brązowa zapinka płytowa (pięciopalczasta) z Tumian (d. Daumen), woj. warmińsko-mazurskie, grób 26 (13/69). Fot. St. Fitak (Prusowie. Dzieje i kultura ludu bałtyjskiego [folder wystawy], Malbork 1999, s. 14).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Popielnica okienkowa. Tumiany (d. Daumen), woj. warmińsko-mazurskie, grób 1 (I Balti. Alle origini dei Prussiani, degli Iatvinghi, dei Lituani e dei Lettoni. V secolo a.C. al. XIV secolo, Firenze 1991, s. 121).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 3. Elementy paradnej uzdy końskiej z Tumian (d. Daumen), woj. warmińsko-mazurskie, grób koński nr XVII (Baranowski, Pochówki koni z Tumian, w woj. olsztyńskim, „Archeologia Polski” XLI/1-2, ryc. 50).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 4. Elementy pasa z cmentarzysk w Tumianach (d. Daumen) i Kielarach (d. Kellaren), woj. warmińsko-mazurskie (v. Carnap-Bornheim, Ibsen, Valujev [red.], Die Prussia-Sammlung. Der Bestand im Museum für Geschichte und Kunst Kaliningrad. Kollekcjii Prussij