Goci

Goci, lud wschodniogermański pochodzenia skandynawskiego. Najwcześniejsze wzmianki o G. znajdują się u Strabona i Tacyta, który lokalizuje ich przed 18/19 r. po Chr. na południowym wybrzeżu Bałtyku. Według Ptolemeusza G. należy umieszczać na wschód od Wisły. Najważniejszym źródłem do dziejów G. jest Getica →Jordanesa , wyciąg z wcześniejszego dzieła →Kasjodora , który na polecenie Teodoryka Wielkiego spisał historię G. Zamieszczone jest tam podanie o trzech statkach, na których pod wodzą króla Beriga przybyli G. przez morze do miejsca zwanego Gothiskandzą, identyfikowaną z ujściem Wisły. Stamtąd za piątego króla po Beringu, Filimera, wyruszyli na południowy wschód, nad Morze Czarne (Pontus), przechodząc przez wielkie bagna i docierając do urodzajnej krainy Oium. Bagna te identyfikowane są z Polesiem, a Oium to stepy południowej Ukrainy. Nad Morzem Czarnym G. znaleźli się przed 238 r. (może jeszcze w początkach III w.), rozpoczynając coroczne najazdy na miasta rzymskie, z których pierwsza została złupiona Olbia u ujścia Bohu, a wkrótce potem Histria u ujścia Dunaju. Na swych okrętach G. organizowali wyprawy pirackie na wyspy greckie i Peloponez. W 251 r. w bitwie pod Abrittus (Razgrad w Dobrudży) zginął cesarz Decjusz. Zwycięstwa nad G. odnosili późniejsi cesarze, Klaudiusz w 269 r. i Aurelian w 271 r.

Z G. identyfikowana jest →kult. wielbarska, nazwana tak od cmentarzyska w Malborku-Wielbarku, która rozwinęła się nad dolną Wisłą w pierwszej połowie I w. po Chr., ekspandując następnie na Pojezierza Kaszubskie i Krajeńskie, na Ziemię Pyrzycką, do Borów Tucholskich i północnej Wielkopolski. Na wschód od Wisły sięgnęła przez Pojezierze Iławskie do Parsęty i okolic Olsztyna. Od końca II w. znaleziska kultury wielbarskiej przesuwają się na Mazowsze na wschód od Wisły i Podlasie, Polesie, Wołyń i Podole. W Kotlinie Hrubieszowskiej powstaje grupa masłomęcka. Jednocześnie opuszczone zostają cmentarzyska na Pomorzu. Te zmiany osadnictwa korespondują z wędrówką G. znaną ze źródeł pisanych.

Od pierwszej połowy III w. na rozległym obszarze Ukrainy na południe od Kijowa do Morza Czarnego od Bugu po Desnę i Doniec rozwija się kultura czerniachowska (od cmentarzyska w miejscowości Černjachov), której zanik synchronizuje się z najazdem →Hunów  w 375 r.

Około 290 r. nad Morzem Czarnym dochodzi do podziału G. na →Ostrogotów  i →Wizygotów .

MM

Literatura: V. Bierbrauer, Die ostgotischen Grab- und Schatzfunde in Italien, Spoleto 1975; J. Strzelczyk, Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984; R. Wołągiewicz, Die Goten im Bereich der Wielbark-Kultur [w:] Peregrinatio Gothica, Archaeologia Baltica 84/85, Łódź 1986, s. 63-98; M. Kazanski, La diffusion de la mode danubienne en Gaule (fin du IV^e siècle - début du VI^e siècle): essai d’interprétation historique, Antiquités Nationales 21, 1989, s. 59-73; P. Périn (red.), Gallo-Romains, Wisigoths et Francs en Aquitanie, Septimanie et Espagne, Actes des VII^e Journées internationales d’Archéologie mérovingienne Toulouse 1985, Rożen 1991; V. Bierbrauer, Archäologie und Geschichte der Goten vom 1.-7. Jahrhundert. Versuch einer Bilanz, Frühmittelalterliche Studien 28, 1994, s. 51-171; V. Bierbrauer, Das Frauengrab von Castelbolognese in der Romagna (Italien). Zur chronologischen, ethnischen und historischen Auswertbarkeit des ostgermanischen Fundstoffs des 5. Jahrhunderts in Südosteuropa und Italien, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 38, 1995, s. 541-592; A. Kokowski, Schätze der Ostgoten, Stuttgart 1995; V. Bierbrauer, Les Wisigoths dans le royaume franc [w:] F. Vallet, M. Kazanski, P. Périn, (red.), Des royaumes barbares au Regnum Francorum. L’Occident à l’époque de Childéric et de Clovis (vers 450 – vers 530). Actes de XVIII^es Journées Internationales d’Archéologie Mérovingienne, Bulletin des Antiquités nationales 29, 1997, s. 169-200; J. Tejral, Neue Aspekte der frühvölkerwanderungszeitlichen Chronologie im Mitteldonauraum [w:] J. Tejral, H. Friesinger, M. Kazanski (red.), Neue Beiträge zur Erforschung der Spätantike im mittleren Donauraum, Spisy Arheologického Ústavu AV ČR Brno 8, Brno 1997, s. 321-392; A. I. Ajbabin, Etničeskaja istorija rannebizantijskogo Kryma, Simferopol 1999; W. Ebel-Zepezauer, Studien zur Archäologie der Westgoten vom 5.-7. Jh. n. Chr, Iberia Archaeologica 2, Mainz am Rhein 2000; H. Wolfram, Die Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts, München 2001; H. Wolfram, Historia Gotów, Warszawa-Gdańsk 2003; M. B. Ščukin, Gotskij put’. Goty, Krym i černjachovskaja kul’tura, Sankt-Peterburg 2005; J. Kolendo, Plemiona Pomorza w starożytności [w:] Nowakowski, W. et all. (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, Koszalin, 2006, s. 17-33; M. Ščukin, M. Kazanski, O. Sharov, Des les goths aux huns: Le nord de la Mer Noire aus Bas-empire et à l’époque des grandes migrations, BAR International Series 1535, Oxford 2006; V. Bierbrauer, Neue ostgermanische Grabfude des 5. und 6. Jahrhunderts in Italien, Acta Praehistorica et Archaeologica 39. Festschrift W. Menghin, 2007, s. 93-124; A. Kokowski, Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa 2007; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, zwł. s. 52-71.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Srebrne ozdoby antropo- i zoomorficzne oraz pozłacana fibula z depozytu z miejscowości Nowe Marzy, pow. świecki, 1. poł. V w.; niepublikowane; (fot. M. Rudnicki)

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Nóżka srebrnej pozłacanej zapinki zdobiona w stylu zwierzęcym znad jeziora Gopło, pow. mogileński, VI w.; niepublikowana; (fot. M. Rudnicki)