Wulfila

Wulfila (ok. 311-383), biskup →Gotów , tłumacz Biblii na jęz. gocki, wyznawca →arianizmu . W. był najpewniej pochodzenia mieszanego, greckiego (ze strony matki) oraz gockiego. Jego imię (pochodzenia →germańskiego ) oznacza małego wilka.

Podstawowym źródłem informacji biograficznych na temat W. jest jego żywot (Epistola de fide, vita et obitu Ulfilae), spisany przez Auksencjusza z Durostorum (ob. Silistra w Dobrudży), ucznia W. Zdaniem Auksencjusza W. miał zostać biskupem w wieku 30 lat, następnie przez 7 lat prowadził działalność misyjną wśród →Gotów  na północ od dolnego Dunaju, wygnany schronił się w Mezji, gdzie miał działać 33 lata. Bliskość czasowa powoduje, iż dziełko Auksencjusza uznawane jest za wiarygodne, choć należy podkreślić, iż życiorys W. przypomina tu dzieje starotestamentowego Dawida, a także Chrystusa co nakazuje pewną ostrożność: Dawid (a także Chrystus) rozpoczęli działalność publiczną w wieku 30 lat, Dawid przez 7 lat sprawował władzę nad Hebronem, a z kolei 33 nad całym Izraelem.

Na biskupa →Gotów   został W. wyświęcony najpewniej w 341 r. w Antiochii lub w Konstantynopolu. W l. 341-348 działał na północ od dolnego Dunaju. Choć niewątpliwe W. wywarł ogromny wpływ na chrystianizację Gotów i szerzej →Germanów  to należy pamiętać, iż gmina, nad którą sprawował pieczę składała się po części z →Wizygotów , przede wszystkim jednak jeńców chrześcijańskich i ich potomków. Wobec prześladowań chrześcijan w obrębie państwa →Gotów (348)  W. i jego podopieczni znaleźli schronienie w Mezji Dolnej, w okolicy Nicopolis ad Istrum (ob. Wielkie Tyrnowo; Bułgaria). W. zmarł w Konstantynopolu w 381 lub raczej 383 r. Zakłada się, że brał udział w synodzie w Konstantynopolu w 381 r., działając na rzecz →arianizmu .

W. bez wątpienia nie ograniczał się do działalności ściśle religijnej, odgrywał także ważną rolę w życiu mezyjskich →Gotów  (zwanych Małymi Gotami [Gothi minores] – zob. →Jordanes , wers 267, edycja polska: s. 137). Jak podaje Sozomen W. stać miał na czele poselstwa wysłanego przez Fritrigerna do cesarza Walensa po przekroczeniu przez →Gotów  Dunaju w 376 r. (por. Sozomen, VI.37., edycja polska: s. 442). Wydarzenie to zapoczątkowuje napływ ludów →germańskich  na teren Imperium Romanum w →OWL . Część badaczy podchodzi do wiarygodności tej informacji sceptycznie.

Najważniejszą zasługą W. jest stworzenie, na bazie greki, ale i łaciny oraz alfabetu runicznego, alfabetu gockiego składającego się z 27 znaków oraz tłumaczenie na j. gocki Biblii. Tym samym działalność W. stanowi jeden z najistotniejszych aspektów chrystianizacji →Gotów  i →Germanów . W. był wyznawcą →arianizmu , przyczynił się więc do rozpowszechnienia wśród →Germanów  →OWL  tej wersji religii chrześcijańskiej, co miało długofalowe konsekwencje kulturowe.

Tłumaczenie Biblii autorstwa W. obejmować miało cały Stary jak i Nowy Testament, zdaniem niektórych autorów starożytnych W. pominął jedynie Księgi Królewskie jako zbyt apologetyzujące wojny. Wydaje się jednak, iż zakres prac translatorskich W. był o wiele skromniejszy, zachowana część dzieła zawiera jedynie niewielki fragment Starego Testamentu, cztery Ewangelie oraz fragmenty listów św. Pawła.

Biblia W. zachowana jest w egzemplarzu z VI w., zwanym srebrnym kodeksem (codex argenteus). Powstał on najpewniej w Italii w okresie panowania Teodoryka →Ostrogockiego (zm. 526). Do Szwecji Biblia W. trafiła w trakcie wojny 30-letniej (1618-48) wraz z innymi łupami armii szwedzkiej, od 1669 r. przechowywana jest w bibliotece uniwersyteckiej w Uppsali (Carolina Rediviva). Karty srebrnego kodeksu wykonano na pofarbowanym purpurą pergaminie, litery zapisano srebrnym (niekiedy złotym) atramentem. Z pierwotnie 336 kart w Uppsali przechowywanych jest 187, ostatnia strona rękopisu (nr 336) znajduje się w katedrze w Spirze (Speyer) w Niemczech. Codex należy do najcenniejszych zabytków z okresu →OWL  w Europie, stanowi też bezcenne źródło wiedzy o historii języków germańskich.

MW

Literatura:

Auksencjusz z Durostorum, Epistola de fide, vita et obitu Ulfilae: Scripta Arriana Latina, pars I, R. Gryson (ed.), Corpus Christianorum, Series Latina, t. 87, Turnhout 1982, s. 160-166; na język polski przetłumaczone są najistotniejsze fragmenty dzieła Auksencjusza, por. Wiadomości o Wulfili, tłum. I. Lewandowski, [w:] J. Strzelczyk, Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984, s.407-410.

Biblia W. (codex argenteus): Die gotische Bibel, W. Streitberg (red.), Germanische Bibliothek. Untersuchungen und Texte, tom III, Heidelberg 1919; digitized version: http://www.ub.uu.se/codexargenteus#

Jordanes, Iordanis de origine actibusque Getarum, F. Giunta, A. Grillone (red.), Roma 1991; tłum. polskie zob. Kasjodor i Jordanes Historia gocka czyli scytyjska Europa, E. Zwolski (red), Lublin 1984.

Sozomen: Sozomenos, Historia Ecclesastica – Kirchengeschichte, G. Ch. Hansen (red.), Fontes Christiani, t. 73, Turnhout 2004; tłum. polskie zob. Hermiasz Sozomen, Historia Kościoła, S. Kazikowski, Z. Zieliński (red.), Warszawa 1989.

Opracowania:

J. Strzelczyk, Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984, s. 102-110; H. Wolfram, Historia Gotów, Warszawa – Gdańsk 2003, s. 96-107; K. Ilski, Gdzie został pogrzebany Wulfila, [w:] D. A. Sikorski, A. M. Wyrwa (red.), Cognitioni gestorum. Studia z dziejów średniowiecza dedykowane Profesorowi Jerzemu Strzelczykowi, Poznań-Warszawa 2006, s. 21-28.